Aleksandar Lukić, SRPSKI REPUBLIKANCI O STVARANJU DRUGE POLJSKE REPUBLIKE
DOI: 10.29362/2022.2619.luk.29-44
Od osnivanja Jugoslovenske republikanske stranke januara 1920. godine u Beogradu srpski republikanci su bili suočeni sa malom podrškom stanovnika jugoslovenske monarhije. Izbori za Konstituantu od 20. novembra 1920. godine su pokazali da su imali da računaju na dugu i surovu borbu za omasovljenje partije (osvojili su svega tri poslanička mesta u parlamentu koji je brojao preko 220 narodnih izabranika), u šarenolikom i surovom političkom životu prve samostalne države jugoslovenskih naroda. Dobrom delu jugoslovenskih stanovnika početkom zajedničkog političkog života 1918. godine, posebno onom iz „pasivnih“ (nerazvijenih) krajeva nove države, republikanske ideje nisu bile ni poznate. Pritom je monarhija Karađorđevića izašla kao pobednik iz Velikog rata, što sve nije obećavalo brzu pobedu ideja za koje su se zalagali srpski republikanci. U nastupajućoj borbi za širenje republikanskih ideja borili su se govorima, javnim predavanjima, stranačkim konferencijama, štampom i periodikom. Ukazivali su na činjenicu da je republika bila stara ideja političkog uređenja države, da je kao takva dugo postojala u mnogim državama tokom duge istorije političkog organizovanja čovečanstva, te na činjenicu da je u novonastalim geopolitičkim okolnostima u nezanemarljivom broju evropskih država došlo do prelaska sa monarhijskog uređenja na republikansko, ili da su pojedine nove države bile osnovane kao republike. Između ostalih, potencijalnim pristalicama i glasačima kao primer su navodili ponovno uspostavljanje velike poljske države, koja je voljom velikih sila nakon viševekovnog nepostojanja, vaskrsla 1918–1921. godine u vidu Druge poljske republike. Uspehe Poljaka u ponovnom uspostavljanju samostalne države pripisivali su njihovoj opredeljenosti za republikansko uređenje države, koje je idejama republikanske demokratije mobilisalo poljski narod u jedinstvenu nacionalnu celinu odlučnu da se neustrašivo i bez uzmicanja bori za samostalnost i slobodu, čak i protiv opasnog protivnika oličenog u velikom boljševičkom Sovjetskom savezu (SSSR). Iako rat između dveju velikih republika načelno nisu odobravali, te su povremeno vrlo kritički se osvrtali na razloge zbog kojih su Poljaci vodili borbu protiv boljševika, srpski republikanci nisu mogli da ne priznaju pravo poljske republike da se odupre strahovitom napadu Sovjeta od jula 1920. godine, kada su nakon par meseci boljševici skoro osvojili Varšavu, prestonicu Poljske. U članku će biti prikazani pogledi srpskih republikanaca na stvaranje Druge poljske republike i njeno uređenje, s osvrtom na njihove stavove i ocene poljsko-ruskog rata 1919–1921. godine. Rad je nastao na osnovu štampe, periodike i relevantne istoriografske literature.
Aleksandar Lukić, SERBIAN REPUBLICANS ON THE CREATION OF THE SECOND POLISH REPUBLIC
Since the founding of the Yugoslav Republican Party in January 1920 in Belgrade, Serbian Republicans have faced little support from the inhabitants of the Yugoslav monarchy. The elections for the Constituent Assembly on November 20, 1920, showed that they had to count on a long and cruel struggle for the massification of the party (they won only three seats in the parliament, which numbered over 220 deputies), in the colorful and cruel political life of the first independent state of the Yugoslav peoples. For a good part of the Yugoslav population at the beginning of their common political life in 1918, especially those from the “passive” (underdeveloped) parts of the new state, the republican ideas were not even known. At the same time, Karadjordjevic’s monarchy emerged victorious from the Great War, which did not promise a quick victory of the ideas that the Serbian Republicans advocated. In the upcoming fight for the spread of republican ideas, they fought with speeches, public lectures, party conferences, press and periodicals. They pointed to the fact that the republic was an old idea of political organization of the state, that as such it existed for a long time in many countries during the long history of political organization of mankind, and on the fact that in the newly created geopolitical circumstances a significant number of European monarchies turned to the republics, or that certain new states were established as republics. Among others, potential supporters and voters cited as an example the re-establishment of the great Polish state, which after centuries of non-existence was resurrected in 1918-1921 in the form of the Second Polish Republic. The success of the Poles in re-establishing an independent state was attributed to their commitment to a republican organization of the state, which mobilized the Polish people into a single national entity determined to fight fearlessly and without retreat for independence and freedom, even against a dangerous opponent embodied in the great Bolshevik Soviet Union (USSR). Although they did not approve of the war between the two great republics in principle, and occasionally looked very critically at the reasons why the Poles fought the Bolsheviks, the Serbian Republicans could not fail to recognize the Polish republic’s right to resist the terrible Soviet attack of July 1920 when, after a few months, the Bolsheviks almost conquered Warsaw, the capital of Poland. The article will present the views of Serbian republicans on the creation of the Second Polish Republic and its organization, with a review of their attitudes and assessments of the Polish-Russian war of 1919-1921. The work is based on the press, periodicals and relevant historiographical literature.